نورپردازی کارآمد در بیمارستان

نورپردازی در بیمارستان تنها یک بخش فنی نیست، بلکه یکی از ارکان کلیدی مدیریت ساخت‌وساز و بهره‌برداری به شمار می‌آید. روشنایی صحیح می‌تواند کیفیت مراقبت‌های درمانی را ارتقا دهد، روند بهبودی و توانبخشی بیماران را تسریع کند، ارتباط میان پزشکان و بیماران را بهبود بخشد و حتی در مدیریت عملیات بیمارستان و کنترل هزینه‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا کند.

با این حال، در فرآیند طراحی و ساخت بیمارستان‌ها اغلب به اهمیت نورپردازی آن‌طور که باید توجه نمی‌شود. بخشی از این غفلت به کم‌توجهی در برنامه‌ریزی‌های اولیه و نبود تحقیقات دانشگاهی کافی درباره استانداردهای روشنایی بیمارستان بازمی‌گردد. از سوی دیگر، صنعت روشنایی نیز درک جامعی از نیازهای تخصصی بیمارستان‌ها ندارد و تنوع تجهیزات حرفه‌ای در این حوزه همچنان محدود است.

نحوه طراحی نورپردازی بیمارستان

نقش نورپردازی بیمارستان و الزامات اساسی

بیمارستان یک مجموعه ساختمانی جامع است که عملکردهای متنوع و پیچیده را در دل خود جای می‌دهد. به همین دلیل، طراحی روشنایی آن باید به گونه‌ای انجام شود که تمامی نیازها و اهداف عملکردی واقعی را پوشش دهد.

نورپردازی در بیمارستان تنها به روشن کردن فضا محدود نمی‌شود، بلکه عواملی همچون شدت روشنایی، دمای رنگ نور، شاخص وضوح رنگ (CRI)، و کنترل خیرگی باید با دقت طراحی شوند. در کنار این موارد، رعایت استانداردهای مصرف انرژی، بهره‌برداری مؤثر از منابع نوری و به‌کارگیری روش‌های نوین کنترل روشنایی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد.

از آنجا که هر بخش بیمارستان کارکردی متفاوت دارد، نوع نورپردازی آن نیز باید اختصاصی طراحی شود.

• به طور کلی، فضاهای بیمارستان را می‌توان به بخش‌های زیر دسته‌بندی کرد:

• بخش ویزیت سرپایی بیماران
• فضاهای معاینه پزشکی و جراحی‌های کوچک
• اتاق‌های جراحی و فضاهای استریل
• بخش‌های بستری بیماران
• داروخانه
• فضاهای عمومی و اداری
• راهروها و مسیرهای دسترسی
• فضاهای بیرونی و محوطه بیمارستان

طراحی نورپردازی بیمارستان بخش ویزیت سرپایی بیماران

• در گذشته، به دلیل محدودیت در شاخص اتاق‌های بزرگ، گزینه‌های نورپردازی بسیار محدود بود و اغلب از لامپ‌های فلورسنت استفاده می‌شد. اما امروزه، با پیشرفت فناوری، لامپ‌های LED و چراغ‌های سقفی ساده جایگزین آن‌ها شده‌اند و کیفیت نورپردازی را به سطح بالاتری رسانده‌اند.
• یک روشنایی یکنواخت با شدت حداقل 300 لوکس برای کارایی کافی است. با این حال، برای خلق محیطی زیباتر و حرفه‌ای‌تر، استفاده از پرتوی باریک نور سفید طبیعی با دمای رنگ 4000 کلوین در بالای محل نشستن بیمار توصیه می‌شود.
• در طراحی نورپردازی، قابلیت کنترل شدت بین 300 تا 500 لوکس اهمیت ویژه‌ای دارد. این محدوده روشنایی هم فرآیند معاینه و تشخیص پزشکان را بهبود می‌بخشد و هم باعث ایجاد حس آرامش بیشتر در بیماران می‌شود.
• کلینیک اورژانس به‌عنوان یکی از فضاهای خاص کلینیک‌های سرپایی، محلی برای تشخیص و درمان فوری است. در این فضا، نور عمومی باید در حدود 300 تا 500 لوکس با رنگ نوری 6000 کلوین طراحی شود. شدت بالای نور در چنین محیطی به پزشکان کمک می‌کند تا با بیماران مضطرب راحت‌تر تعامل داشته باشند.
• از آنجا که کلینیک‌ها عمدتاً در طول روز مورد استفاده قرار می‌گیرند، استفاده از نور طبیعی روز نیز باید در طراحی روشنایی لحاظ شود. همچنین در صورت وجود نمایشگرها و تجهیزات دیجیتال، نورپردازی باید به گونه‌ای تنظیم شود که از بازتاب یا خیرگی روی صفحه جلوگیری کند.

طراحی نورپردازی بیمارستان معاینه پزشکی

بخش‌های معاینه عمومی و آزمایشگاه معمولاً در ساختمان‌های پزشکی قرار دارند، اما این الزامات به بخش‌های معاینه سرپایی و بخش بستری بیماران نیز تعمیم داده می‌شود. به طور کلی، معاینه را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:

1. معاینه بیماران بستری
2. معاینه فیزیکی بیماران

همین اصول برای آزمایشگاه‌های عمومی و فضاهای نمونه‌گیری نیز صدق می‌کند. در این فضاها، تمرکز نور باید بر روی کیفیت مشاهده و دقت عملکرد باشد؛ بنابراین روشنایی محیط باید شفاف، یکنواخت و بدون خیرگی طراحی شود. مقدار روشنایی توصیه‌شده در این فضاها 300 تا 500 لوکس است.

از آنجا که در این بخش‌ها از تجهیزات پزشکی حساس استفاده می‌شود، لازم است علاوه بر شدت نور، تأثیر نورپردازی بر عملکرد دستگاه‌ها نیز بررسی شود. به عنوان مثال:

• در محیط‌های مرطوب باید از لامپ‌های ضدآب استفاده شود.
• در فضاهای دارای گاز خورنده، به لامپ‌های ضدخوردگی نیاز است.
• در فضاهای تمیز (Clean Room) باید از لامپ‌های حرفه‌ای مخصوص استفاده گردد.
• برای مواد حساس به نور، باید از لامپ‌های ویژه با طیف کنترل‌شده بهره برد.

در بخش‌های معاینه فیزیولوژیکی، علاوه بر دقت مشاهده، ایجاد فضایی راحت و بدون فشار روانی برای بیماران اهمیت دارد. در این فضاها روشنایی خیلی زیاد توصیه نمی‌شود و میزان 150 تا 300 لوکس کفایت می‌کند.

با پیشرفت تکنولوژی‌های پزشکی، نیاز به محافظت خاص برای اغلب تجهیزات کاهش یافته است. به عنوان نمونه، ابزارهایی مانند دستگاه EEG (اندازه‌گیری امواج مغزی) یا ECG (الکتروکاردیوگرام) به طور معمول نیازمند حفاظت خاصی از نور نیستند. با این حال، تجهیزاتی که ولتاژهای بسیار کوچک را اندازه‌گیری می‌کنند، مانند مترهای میوالکتریک، باید در برابر القای استاتیکی و تداخلات الکترومغناطیسی محافظت شوند. به همین دلیل وسایل روشنایی مورد استفاده باید الزامات استانداردهای محدودیت انتشار رادیویی را رعایت کنند.

در بخش‌های ویژه:

• اتاق معاینه چشم شامل دو بخش است:
  • اتاق روشن با شدت نور 10,000 تا 50 لوکس
  • اتاق تاریک با شدت نور 50 تا 0 لوکس
• بخش‌های رادیولوژی نیازمند کاهش سطح روشنایی هستند و نباید از نورهای با شدت بالا استفاده شود تا کیفیت تصاویر به خطر نیفتد.

نورپردازی اتاق عمل و فضاهای تمیز بیمارستانی

اتاق عمل یکی از حیاتی‌ترین پروژه‌ها در ساخت بیمارستان است و همانند اتاق زایمان، بخش نوزادان (NICU)، بخش مراقبت‌های ویژه (ICU)، اتاق همودیالیز، فضاهای تمیز (Clean Room) و اتاق‌های آماده‌سازی GMP به محیطی کاملاً استریل و کنترل‌شده نیاز دارد.

سطح استاندارد اتاق‌های تمیز استریل یکی از شاخص‌های مهم در سنجش کیفیت مراقبت‌های پزشکی است. به همین دلیل، بیمارستان‌های بزرگ سرمایه‌گذاری قابل توجهی در این حوزه انجام می‌دهند. در فرآیند ساخت، بخش‌های مرتبط با فضاهای تمیز معمولاً از طریق قراردادهای تخصصی به پیمانکاران حرفه‌ای مهندسی اتاق تمیز واگذار می‌شوند. این پیمانکاران اگرچه در زمینه تصفیه، استریل و مدیریت جریان هوا تخصص دارند، اما اغلب تجربه کافی در طراحی نورپردازی حرفه‌ای ندارند.

اصول نورپردازی در اتاق‌های تمیز پزشکی

طراحی نور در این فضاها باید بر اساس الزامات دقیق و چندلایه انجام گیرد:

1. ایمنی نوری و الکتریکی
   • انتخاب لامپ‌ها باید بر اساس الزامات ایمنی نوری، ایمنی الکتریکی و سازگاری الکترومغناطیسی باشد.
   • بسیاری از محصولات رایج بازار ممکن است در محیط‌های عمومی مشکلی ایجاد نکنند، اما در مناطق تمیز بیمارستانی می‌توانند آسیب‌های جدی به همراه داشته باشند.
   • استفاده از منابع نوری LED با روشنایی بالا و منبع تغذیه جریان مستقیم ولتاژ پایین توصیه می‌شود. قرار دادن درایورهای AC در نیم‌طبقه‌های فنی می‌تواند ایمنی الکتریکی را افزایش داده و خطر تداخلات الکترومغناطیسی را کاهش دهد.
2. کنترل تابش‌های مضر
   • حذف کامل اشعه ماوراءبنفش و منابع حرارتی مادون قرمز ضروری است.
   • لامپ‌ها باید به گونه‌ای انتخاب شوند که تولید الکتریسیته ساکن نکنند، در روند درمان اختلال ایجاد ننمایند و در برابر رطوبت و گرد و غبار مقاوم باشند.
3. طراحی هماهنگ با جریان هوا
   • الگوی جریان هوا در اتاق‌های تمیز باید در انتخاب و نصب لامپ‌ها در نظر گرفته شود.
   • استفاده از پنل‌های سقفی توکار یا روکار متناسب با نوع سقف و مصالح رایج‌ترین گزینه است.
   • پنل‌های جدید با ضخامت کم و درجه حفاظتی بالا، عملکرد بسیار کارآمدی در این فضاها دارند.
4. الزامات زیستی و فیزیکی
   • لامپ‌ها باید علاوه بر الزامات فیزیکی (عاری از گرد و غبار بودن)، الزامات زیستی (استریل بودن) را نیز تأمین کنند.
   • طراحی باید به گونه‌ای باشد که محیط در شرایط تمیز و کنترل‌شده باقی بماند و از هرگونه ایجاد اختلال در روند درمان جلوگیری شود.

اتاق عمل بارزترین اتاق تمیز در بیمارستان است. این منطقه ای است که پزشکان کارهای حساس انجام می‌دهند و نیاز به نور با شدت بالا دارد. استاندارد بیش از 750 لوکس را توصیه میکند. طرح پیشنهادی 1000 لوکس است.

در عین حال، توجه به رنگ نور  ضروری است. به دلیل شرایط حیاتی که لازم است رنگ بافت، ضایعات، خون و سایر تغییرات رنگی با وضوح واقعی دیده شوند، باید لامپ‌ هایی با وضوح رنگ عالی مورد استفاده قرار گیرد.

نورپردازی بخش‌های بستری بیمارستان

اتاق عمل یکی از حیاتی‌ترین پروژه‌ها در ساخت بیمارستان است و همانند اتاق زایمان، بخش نوزادان (NICU)، بخش مراقبت‌های ویژه (ICU)، اتاق همودیالیز، فضاهای تمیز (Clean Room) و اتاق‌های آماده‌سازی GMP به محیطی کاملاً استریل و کنترل‌شده نیاز دارد.

سطح استاندارد اتاق‌های تمیز استریل یکی از شاخص‌های مهم در سنجش کیفیت مراقبت‌های پزشکی است. به همین دلیل، بیمارستان‌های بزرگ سرمایه‌گذاری قابل توجهی در این حوزه انجام می‌دهند. در فرآیند ساخت، بخش‌های مرتبط با فضاهای تمیز معمولاً از طریق قراردادهای تخصصی به پیمانکاران حرفه‌ای مهندسی اتاق تمیز واگذار می‌شوند. این پیمانکاران اگرچه در زمینه تصفیه، استریل و مدیریت جریان هوا تخصص دارند، اما اغلب تجربه کافی در طراحی نورپردازی حرفه‌ای ندارند.

اصول نورپردازی در اتاق‌های تمیز پزشکی

طراحی نور در این فضاها باید بر اساس الزامات دقیق و چندلایه انجام گیرد:

1. ایمنی نوری و الکتریکی
   • انتخاب لامپ‌ها باید بر اساس الزامات ایمنی نوری، ایمنی الکتریکی و سازگاری الکترومغناطیسی باشد.
   • بسیاری از محصولات رایج بازار ممکن است در محیط‌های عمومی مشکلی ایجاد نکنند، اما در مناطق تمیز بیمارستانی می‌توانند آسیب‌های جدی به همراه داشته باشند.
   • استفاده از منابع نوری LED با روشنایی بالا و منبع تغذیه جریان مستقیم ولتاژ پایین توصیه می‌شود. قرار دادن درایورهای AC در نیم‌طبقه‌های فنی می‌تواند ایمنی الکتریکی را افزایش داده و خطر تداخلات الکترومغناطیسی را کاهش دهد.
2. کنترل تابش‌های مضر
   • حذف کامل اشعه ماوراءبنفش و منابع حرارتی مادون قرمز ضروری است.
   • لامپ‌ها باید به گونه‌ای انتخاب شوند که تولید الکتریسیته ساکن نکنند، در روند درمان اختلال ایجاد ننمایند و در برابر رطوبت و گرد و غبار مقاوم باشند.
3. طراحی هماهنگ با جریان هوا
   • الگوی جریان هوا در اتاق‌های تمیز باید در انتخاب و نصب لامپ‌ها در نظر گرفته شود.
   • استفاده از پنل‌های سقفی توکار یا روکار متناسب با نوع سقف و مصالح رایج‌ترین گزینه است.
   • پنل‌های جدید با ضخامت کم و درجه حفاظتی بالا، عملکرد بسیار کارآمدی در این فضاها دارند.
4. الزامات زیستی و فیزیکی
   • لامپ‌ها باید علاوه بر الزامات فیزیکی (عاری از گرد و غبار بودن)، الزامات زیستی (استریل بودن) را نیز تأمین کنند.
   • طراحی باید به گونه‌ای باشد که محیط در شرایط تمیز و کنترل‌شده باقی بماند و از هرگونه ایجاد اختلال در روند درمان جلوگیری شود.

طراحی نورپردازی داروخانه بیمارستان

داروخانه یکی از بخش‌های کلیدی بیمارستان است که نقش مهمی در فرآیند درمان بیماران ایفا می‌کند. با این حال، طراحی نورپردازی آن اغلب مورد غفلت قرار می‌گیرد. از آنجا که انتخاب و تحویل دارو کاری حساس و دقیق است، کوچک‌ترین خطا می‌تواند پیامدهای جدی به دنبال داشته باشد؛ بنابراین طراحی روشنایی ویژه در این فضا ضروری است.

در داروخانه‌ها طیف گسترده‌ای از داروهای مشابه با تفاوت‌های بسیار جزئی وجود دارد. اغلب، فونت و برچسب داروها کوچک هستند و داروسازان باید در کوتاه‌ترین زمان داروی صحیح را شناسایی و تحویل دهند. برای کاهش احتمال خطا، محیط داروخانه باید دارای نورپردازی یکنواخت و با کیفیت بالا باشد.

الزامات روشنایی داروخانه

• شدت روشنایی:
  • استانداردها حداقل روشنایی 500 لوکس را توصیه می‌کنند.
  • اما بر اساس تجربه مهندسی، سطح 750 لوکس عملکرد بهتری دارد و دقت داروسازان را افزایش می‌دهد.
• نور عمودی و افقی:
  • نورپردازی نباید تنها بر سطح افقی قفسه‌ها متمرکز باشد، بلکه باید نور عمودی نیز در نظر گرفته شود تا خواندن برچسب‌ها و شناسایی دقیق داروها آسان‌تر گردد.
• وضوح رنگ (CRI):
  • برای تشخیص دقیق رنگ داروها و برچسب‌ها، شاخص وضوح رنگ باید بالاتر از 90 باشد.
• کیفیت نور:
  • استفاده از منابع نوری بدون سوسو زدن، یکنواخت و با دمای رنگ مناسب (طبیعی تا خنثی) توصیه می‌شود.

طراحی روشنایی فضاهای عمومی و اداری بیمارستان

فضاهای عمومی بیمارستان شامل لابی ورودی، سالن بیماران سرپایی، اورژانس، اتاق انتظار، ایستگاه پرستاران و سایر بخش‌های عمومی می‌شوند. لابی ورودی به عنوان راهنمای بیمارستان عمل می‌کند و شامل میز پذیرش، تحویل پرونده، مشاوره و دریافت دارو است. از آنجا که این فضاها معمولاً وسیع هستند و رفت و آمد زیاد است، طراحی روشنایی باید علاوه بر شدت مناسب نور، کیفیت و یکنواختی روشنایی را نیز تأمین کند.

لابی ورودی و پذیرش

• روشنایی بالا و یکنواخت برای هدایت بیماران و همراهان
• استفاده از منابع نوری با تولید گرمای کم
• هماهنگی نور طبیعی و مصنوعی برای جلوگیری از سایه‌های آزاردهنده و ناراحتی بصری
• استفاده از چراغ‌های خطی یا شبکه‌ای در سقف برای توزیع نور یکنواخت

سالن بیماران سرپایی و اورژانس

• روشنایی کافی برای تسهیل رفت و آمد پرسنل و بیماران
• نورپردازی محل استراحت کارکنان با شدت ملایم‌تر
• طراحی یکنواخت و بدون خیرگی برای محیط

بخش کلینیک‌ها

• استفاده از نور سطح پایین در خروجی مطب‌ها تا تغییر نور ناگهانی موجب خستگی چشم نشود
• جلوگیری از تابش گسترده و خیره‌کننده به بیماران

اتاق انتظار

• استفاده از نور سفید گرم و ملایم برای کاهش تنش و ایجاد حس آرامش
• روشنایی یکنواخت بدون سایه و خیرگی

ایستگاه پرستاران

• حفظ روشنایی پایدار در تمام ساعات کاری
• نور کافی برای بررسی پرونده‌ها و ارائه خدمات پزشکی

بخش اداری و مدیریت

• طراحی مشابه روشنایی اداری استاندارد
• استفاده از نور خطی یا پنل‌های LED با شاخص وضوح رنگ (CRI) مناسب
• کاهش خستگی چشم در ساعات طولانی کاری

نکات کلی

• توجه به هماهنگی بین نور طبیعی و مصنوعی در همه فضاها
• جلوگیری از تولید گرمای اضافی توسط منابع نوری
• استفاده از منابع نور یکنواخت و بدون خیرگی در تمامی فضاها

طراحی نورپردازی نما و فضای باز بیمارستان

فضای باز بیمارستان شامل ورودی اصلی، باغچه‌ها، مسیرهای تردد داخلی، پارکینگ‌ها و همچنین نورپردازی بیرونی ساختمان است. این فضاها علاوه بر نقش عملکردی، تأثیر مستقیم بر تجربه بیماران، همراهان و مراجعان دارند.

نورپردازی مناسب در فضای بیرونی، علاوه بر ایجاد حس امنیت برای افرادی که در ساعات شب به بیمارستان مراجعه می‌کنند، می‌تواند به بهبود روحیه بیماران بستری نیز کمک کند.

• ورودی اصلی بیمارستان: استفاده از نور سفید با شدت 300–500 لوکس توصیه می‌شود تا هم نیازهای ترافیکی و کنترلی برآورده شود و هم حس دعوت‌کنندگی ایجاد گردد.
• مسیرها و خیابان‌های داخلی: در حالت استاندارد، روشنایی 20–30 لوکس کفایت می‌کند، اما برای راحتی بیماران و کارکنان بهتر است از پایه چراغ‌های خیابانی کوتاه و متوسط استفاده شود تا یکنواختی نور افزایش یابد.
• پارکینگ‌ها: بسته به موقعیت، می‌توان از چراغ‌های خیابانی، سقفی یا زمینی استفاده کرد. برای کاهش مصرف انرژی، به‌کارگیری چراغ‌های LED پیشنهاد می‌شود که ضمن تأمین روشنایی کافی، مدیریت هوشمند انرژی را نیز امکان‌پذیر می‌سازد. در پارکینگ‌های زیرزمینی یا نیمه‌زیرزمینی، چراغ‌های خطی LED یا فلورسنت سقفی به همراه سنسورهای حرکتی گزینه‌ای بهینه هستند.
• باغ‌ها و فضاهای استراحت بیماران: نورپردازی در این بخش‌ها باید با نور گرم، ملایم و بدون خیرگی اجرا شود تا فضایی آرامش‌بخش برای بیماران و همراهان ایجاد گردد. شدت روشنایی نباید بیش از حد باشد تا حس طبیعی بودن محیط حفظ شود.
• نما و منظر بیرونی ساختمان: بیمارستان به‌عنوان یک بنای اجتماعی بزرگ، نیازمند نورپردازی نما و محوطه‌ای متناسب با جایگاه اجتماعی خود است. نورپردازی باید ساده، متعادل و حرفه‌ای باشد و از جلوه‌های تزئینی پرزرق‌وبرق که باعث آلودگی نوری یا اتلاف انرژی می‌شوند، پرهیز گردد.

سخن پایانی

طراحی نورپردازی بیمارستان تنها یک مسئله فنی نیست، بلکه بخشی جدایی‌ناپذیر از کیفیت خدمات درمانی و تجربه بیماران محسوب می‌شود. نور مناسب می‌تواند بر بهبود بیماران، افزایش بهره‌وری کارکنان و ایجاد محیطی امن و آرام اثر مستقیم بگذارد. از بخش‌های درمانی و تشخیصی تا فضاهای عمومی، اداری و بیرونی، هر کدام نیازمند استانداردها و اصول ویژه‌ای هستند که باید با دقت در طراحی لحاظ شوند.

اگر شما نیز در حال برنامه‌ریزی یا اجرای پروژه‌های بیمارستانی هستید و به دنبال طراحی تخصصی، استاندارد و بهینه نورپردازی هستید، می‌توانید با شرکت انبوه سازی جهان‌پیکر مشورت کنید و در مسیر ساخت بیمارستانی ایمن، مدرن و کارآمد همراه شوید.