7 مورد از چالش های ساخت بیمارستان

ساخت بیمارستان را می‌توان با یک جراحی قلب باز بر پیکره شهر مقایسه کرد؛ عملیاتی فوق‌العاده پیچیده، حیاتی و نیازمند دقتی میلی‌متری که در آن هیچ جایی برای خطا وجود ندارد. پروژه‌های بیمارستان‌سازی، از نظر فنی و مهندسی، در قله هرم پیچیدگی صنعت ساخت‌وساز قرار می‌گیرند. این پروژه‌ها فراتر از چالش‌های رایج عمرانی مانند مدیریت زمان و بودجه، با مجموعه‌ای منحصربه‌فرد از موانع مرتبط با تکنولوژی‌های پزشکی، الزامات بهداشتی استریل و نیاز به عملکرد بی‌وقفه در بلندمدت مواجه هستند.

عبور موفقیت‌آمیز از این موانع، تفاوت میان یک ساختمان معمولی و یک مرکز درمانی شفابخش و کارآمد را رقم می‌زند. در این مقاله، به کالبدشکافی ۷ چالش بزرگ در این پروژه‌ها می‌پردازیم و نشان می‌دهیم که چگونه پیمانکاران متخصص و باتجربه، با اتکا به دانش فنی و راهکارهای نوآورانه، این چالش‌ها را به فرصت‌هایی برای ساخت مراکزی ماندگار تبدیل می‌کنند.

چالش اول: پیچیدگی‌های طراحی و هماهنگی میان‌رشته‌ای

یک بیمارستان، مجموعه‌ای از ساختمان‌ها نیست، بلکه یک «اکوسیستم زنده» و به‌هم‌پیوسته است. در طراحی آن، ده‌ها تخصص مختلف باید مانند یک ارکستر هماهنگ عمل کنند. معماران، مهندسان سازه، متخصصان تأسیسات مکانیکی و الکتریکی (MEP)، مشاوران تجهیزات پزشکی، کارشناسان فناوری اطلاعات و حتی تیم‌های پزشکی، همگی باید دیدگاه‌ها و الزامات خود را در یک طرح واحد و یکپارچه ادغام کنند.

چالش اصلی اینجا آغاز می‌شود: چگونه می‌توان از تداخل لوله‌های گازهای طبی با کانال‌های تهویه مطبوع در سقف کاذب جلوگیری کرد؟ یا چگونه می‌توان اطمینان حاصل کرد که فونداسیون اتاق MRI، توانایی تحمل وزن دستگاه و ایزولاسیون مغناطیسی آن را دارد؟

راه‌حل پیمانکار متخصص: پیمانکاران پیشرو، دیگر به نقشه‌های دوبعدی سنتی اکتفا نمی‌کنند. آن‌ها از ابزارهای مدرنی مانند مدل‌سازی اطلاعات ساختمان (BIM) بهره می‌برند. BIM یک ماکت دیجیتال سه‌بعدی و هوشمند از بیمارستان است که تمام اطلاعات پروژه، از ابعاد یک تیرآهن تا مشخصات فنی یک دستگاه تهویه را در خود جای داده است. تمام تیم‌های مهندسی و طراحی به صورت همزمان روی این مدل کار می‌کنند.

این تکنولوژی به پیمانکار اجازه می‌دهد تا قبل از شروع هرگونه عملیات اجرایی، تمام تداخلات (Clashes) میان سیستم‌های مختلف را در محیط مجازی شناسایی و برطرف کند. شرکت‌های توانمندی مانند شرکت انبوه‌سازی جهان پیکر صبا در این پروژه‌ها نقش یک «یکپارچه‌ساز» (Integrator) را ایفا می‌کنند؛ آن‌ها با مدیریت این فرآیند پیچیده هماهنگی، از اتلاف هزینه و زمان ناشی از دوباره‌کاری‌ها در مرحله ساخت جلوگیری کرده و تضمین می‌کنند که طرح نهایی، دقیق، کارآمد و بدون نقص است.

چالش دوم: رعایت استانداردهای سخت‌گیرانه بهداشتی و ایمنی

بیمارستان‌ها تحت نظارت مجموعه‌ای وسیع و سخت‌گیرانه از قوانین و مقررات ملی و بین‌المللی قرار دارند که بسیار فراتر از ضوابط ساختمان‌های مسکونی یا تجاری است. این استانداردها تمام جنبه‌های پروژه را در بر می‌گیرند؛ از انتخاب مصالح (که باید غیرقابل نفوذ، ضد باکتری و قابل شستشو باشند) تا طراحی سیستم‌های تهویه که باید از انتقال عفونت‌های بیمارستانی جلوگیری کنند. به خصوص در پروژه‌های بازسازی بیمارستان از طراحی تا اجرا که در مجاورت بخش‌های فعال و دارای بیمار انجام می‌شود، کنترل گرد و غبار و آلودگی‌های ناشی از ساخت‌وساز برای جلوگیری از سرایت عفونت، یک چالش حیاتی و مرگ و زندگی است. عدم رعایت هر یک از این استانداردها می‌تواند منجر به عدم صدور مجوز بهره‌برداری برای بیمارستان شود.

راه‌حل پیمانکار متخصص: یک پیمانکار حرفه‌ای در حوزه سلامت، دارای تیمی متخصص در زمینه قوانین و استانداردهای بیمارستانی است. آن‌ها از همان ابتدای پروژه، یک «برنامه کنترل ریسک عفونت» (ICRA) مدون تهیه کرده و با ایجاد کارگاه‌های ایزوله، استفاده از سیستم‌های تهویه با فشار منفی و نظارت مداوم بر کیفیت هوا، تضمین می‌کنند که هیچ‌گونه آلودگی به بخش‌های درمانی سرایت نمی‌کند.

آن‌ها بر انتخاب و اجرای صحیح مصالح، مانند کف‌پوش‌های آنتی‌باکتریال یا رنگ‌های بیمارستانی، نظارت دقیق دارند و تمام مراحل کار را مستندسازی می‌کنند تا در زمان بازرسی نهایی توسط نهادهای نظارتی، هیچ ابهامی وجود نداشته باشد. این تسلط بر استانداردها، ضامن ایمنی بیماران و کادر درمان، هم در حین ساخت و هم پس از آن است.

چالش سوم: مدیریت زنجیره تأمین و تدارکات تخصصی

زنجیره تأمین یک پروژه بیمارستانی، شبکه‌ای جهانی و بسیار تخصصی است. تأخیر در تحویل یک دستگاه MRI از آلمان یا یک سیستم لامینار فلو برای اتاق عمل از ژاپن، می‌تواند کل برنامه زمان‌بندی پروژه را مختل کند. این تجهیزات که به عنوان «اقلام با زمان تحویل طولانی» (Long-Lead Items) شناخته می‌شوند، نیازمند برنامه‌ریزی و مدیریت تدارکات بسیار دقیقی هستند. برخلاف پروژه‌های عادی که مصالح اصلی آن‌ها (سیمان و فولاد) در دسترس هستند، در بیمارستان‌سازی، موفقیت پروژه به تأمین به‌موقع صدها قلم کالای تخصصی از سراسر جهان گره خورده است.

راه‌حل پیمانکار متخصص: پیمانکاران باتجربه، مدیریت تدارکات را از همان فازهای اولیه طراحی و در چارچوب ۱۰ مرحله پیمانکاری تا بهره برداری بیمارستان آغاز می‌کنند. آن‌ها با شناسایی تمامی تجهیزات و مصالح خاص، سفارش‌گذاری آن‌ها را ماه‌ها قبل از نیاز در کارگاه انجام می‌دهند.

این شرکت‌ها به واسطه پروژه‌های متعدد، روابطی مستحکم و بلندمدت با تأمین‌کنندگان معتبر جهانی تجهیزات پزشکی و مصالح بیمارستانی برقرار کرده‌اند که این امر به آن‌ها در دریافت قیمت‌های رقابتی و تضمین زمان تحویل کمک می‌کند. آن‌ها با استفاده از تکنیک‌های لجستیکی پیشرفته، انبارداری هوشمند در سایت پروژه و برنامه‌ریزی دقیق، ریسک‌های ناشی از اختلال در زنجیره تأمین جهانی را به حداقل می‌رسانند.

چالش چهارم: انعطاف‌پذیری برای تکنولوژی‌های آینده و توسعه آتی

علم پزشکی و فناوری‌های درمانی با سرعتی سرسام‌آور در حال پیشرفت هستند. دستگاهی که امروز پیشرفته محسوب می‌شود، ممکن است پنج سال دیگر منسوخ شود. بیمارستانی که امروز ساخته می‌شود، باید بتواند خود را با نیازها و تکنولوژی‌های ۲۰ سال آینده تطبیق دهد، بدون آنکه نیاز به تخریب و بازسازی گسترده داشته باشد. طراحی یک سازه صلب و غیرقابل انعطاف، به معنای ساختن یک «موزه پزشکی» در آینده‌ای نزدیک است. این چالش، نیازمند نگاهی استراتژیک و آینده‌نگرانه به طراحی و ساخت است.

راه‌حل پیمانکار متخصص: پیمانکاران و طراحان آینده‌نگر، بیمارستان را به عنوان یک «پلتفرم» پویا می‌بینند و آن را برای تغییر، «طراحی» می‌کنند. این رویکرد که به «آینده‌پژوهی در ساخت» معروف است، از طریق راهکارهای زیر محقق می‌شود:

• طراحی ماژولار: ایجاد بخش‌ها و اتاق‌هایی با ابعاد استاندارد که به راحتی بتوان کاربری آن‌ها را در آینده تغییر داد.
• استفاده از فضاهای نرم (Soft Spaces): قرار دادن فضاهای با کاربری اداری یا انبار (که تغییر آن‌ها آسان است) در مجاورت فضاهای با تکنولوژی بالا مانند آزمایشگاه‌ها یا اتاق‌های عمل. در آینده می‌توان با جابجایی این فضاهای نرم، به راحتی بخش‌های تخصصی را توسعه داد.
• ظرفیت مازاد در زیرساخت‌ها: نصب کانال‌ها و لوله‌های بزرگ‌تر از نیاز فعلی، تعبیه سینی‌های کابل اضافی و در نظر گرفتن فضای کافی در موتورخانه‌ها و پست‌های برق برای تجهیزات آینده.
• دیوارهای داخلی غیرسازه‌ای: استفاده از سیستم‌های دیوار خشک (Drywall) به جای دیوارهای آجری سنگین، که امکان تغییر سریع و کم‌هزینه نقشه داخلی را فراهم می‌کند.
• پیش‌بینی توسعه آتی: طراحی فونداسیون و سازه به گونه‌ای که قابلیت اضافه کردن طبقات در آینده را داشته باشد و جانمایی ساختمان در زمین طوری باشد که امکان احداث بال‌های جدید وجود داشته باشد. این نگاه بلندمدت، کلید اصلی در گزینش استاندارد عمر مفید بیمارستان‌ها و افزایش بازده سرمایه‌گذاری است.

چالش پنجم: مدیریت بودجه و کنترل هزینه‌های غیرمنتظره

پروژه‌های بیمارستانی به دلیل پیچیدگی بالا و نیاز به تجهیزات گران‌قیمت، ذاتاً پروژه‌هایی بسیار پرهزینه هستند و پتانسیل بالایی برای خروج از بودجه مصوب دارند. تغییر در مشخصات یک دستگاه پزشکی در میانه پروژه، کشف شرایط پیش‌بینی‌نشده در خاک محل پروژه، یا نوسانات قیمت ارز برای خرید تجهیزات وارداتی، همگی می‌توانند بودجه را با تهدید جدی مواجه کنند. این چالش در پروژه‌های پیمانکاری دولتی که چارچوب‌های مالی بسیار مشخص و غیرقابل انعطافی دارند، اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند.

راه‌حل پیمانکار متخصص: کنترل هزینه از طریق «مهندسی ارزش» (Value Engineering) در فاز طراحی آغاز می‌شود. پیمانکار متخصص با همکاری تیم طراحی، تمام گزینه‌های ممکن برای مصالح و سیستم‌ها را تحلیل می‌کند تا بهینه‌ترین راهکار را از نظر هزینه، کیفیت و کارایی پیدا کند. برای مثال، آن‌ها با بررسی گزینه‌های مختلف، بهترین متریال برای نمای بیمارستان را که ترکیبی ایده‌آل از زیبایی، دوام، عایق‌بندی و هزینه را ارائه دهد، انتخاب می‌کنند.

آن‌ها همچنین با استفاده از نرم‌افزارهای پیشرفته برآورد هزینه و با تکیه بر داده‌های پروژه‌های قبلی، بودجه‌ای بسیار دقیق و واقع‌بینانه تهیه می‌کنند. مدیریت شفاف «دستورکارها و تغییرات» (Change Orders) و تخصیص یک بودجه احتیاطی (Contingency) که به شکلی هوشمندانه مدیریت می‌شود، از دیگر ابزارهای پیمانکار برای باقی ماندن در چارچوب مالی پروژه است.

چالش ششم: تأمین و مدیریت نیروی کار متخصص

ساخت یک بیمارستان نیازمند ارتش کوچکی از کارگران و تکنسین‌های فوق‌تخصصی است. جوشکاران لوله‌های گاز طبی باید دارای گواهینامه‌های ویژه باشند، برق‌کاران باید با سیستم‌های برق اضطراری و بدون وقفه (UPS) بیمارستانی آشنا باشند و نصابان سیستم‌های تهویه باید دانش کار در محیط‌های استریل (Cleanroom) را داشته باشند. کمبود این نیروهای ماهر در بازار کار، یکی از بزرگ‌ترین ریسک‌های پروژه‌های بیمارستانی است که می‌تواند منجر به تأخیر و کاهش شدید کیفیت اجرا شود.

راه‌حل پیمانکار متخصص: شرکت‌های پیمانکاری تراز اول، در طول سال‌ها فعالیت، شبکه‌ای گسترده از پیمانکاران جزء و تیم‌های اجرایی متخصص و معتمد را در کنار خود گرد آورده‌اند. آن‌ها صرفاً به دنبال نیروی کار ارزان نیستند، بلکه بر روی کیفیت و مهارت سرمایه‌گذاری می‌کنند. این شرکت‌ها برنامه‌های آموزشی مستمری برای تیم‌های خود دارند تا آن‌ها را با آخرین تکنولوژی‌ها و استانداردهای ساختمانی آشنا نگه دارند. در پروژه‌هایی که در مناطق دورافتاده اجرا می‌شوند، این پیمانکاران برنامه‌های جامعی برای لجستیک، اسکان و مدیریت این نیروهای متخصص تدوین می‌کنند تا با ایجاد یک محیط کاری مناسب، بالاترین سطح بهره‌وری و کیفیت را تضمین نمایند.

چالش هفتم: اجرای پروژه بدون ایجاد اختلال در خدمات

شاید پیچیده‌ترین نوع پروژه‌های بیمارستانی، بازسازی یا توسعه یک بیمارستان فعال باشد. در این حالت، پیمانکار باید عملیات ساختمانی پر سر و صدا و پر از گرد و خاک را در چند متری اتاق عمل یا بخش مراقبت‌های ویژه که بیماران بدحال در آن بستری هستند، انجام دهد. هرگونه اختلال در سرویس‌دهی، قطعی آب یا برق، یا ایجاد آلودگی صوتی و محیطی، می‌تواند مستقیماً جان بیماران را به خطر اندازد. این کار، مصداق بارز راه رفتن بر روی لبه تیغ است.

راه‌حل پیمانکار متخصص: در چنین پروژه‌هایی، پیمانکار قبل از هر اقدامی، یک «برنامه فازبندی و اجرا» (Phasing Plan) بسیار دقیق با هماهنگی کامل مدیریت بیمارستان تدوین می‌کند. پروژه به مراحل کوچک و کاملاً ایزوله تقسیم می‌شود.

پیمانکار با استفاده از دیوارهای موقت آکوستیک، سیستم‌های پیشرفته کنترل گرد و غبار، و ابزارهای بی‌صدا یا کم‌صدا، اثرات مزاحم ساخت‌وساز را به حداقل می‌رساند. زمان‌بندی کارهای پر سر و صدا مانند تخریب، به ساعات پایانی شب یا آخر هفته‌ها که بیمارستان خلوت‌تر است، منتقل می‌شود. تمام فرآیند بازسازی بیمارستان از طراحی تا اجرا مانند یک عملیات جراحی دقیق برنامه‌ریزی و مدیریت می‌شود تا اطمینان حاصل شود که شریان حیات در بیمارستان، حتی برای یک لحظه، قطع نخواهد شد.